سرطان

پیشگیری از سرطان با انجام معاینات و غربالگری های  منظم امکان پذیر است.

پیشگیری مرحله اول به معنای  جلوگیری از ایجاد سرطان درحال حاضر برای تعدادی از سرطانها از جمله سرطانهای ریه – معده – کبد و دهانه رحم از راه مبارزه با مصرف سیگار, جلوگیری از عفونت های میکروبی ( هلیکوباکترپیلوری) و ویروسی ( هپاتیتc و پاپیلومای انسانی HPV) امکان پذیر می باشد.  

پیشگیری مرحله دوم به معنای تشخیص زودرس برای سرطان پستان (رادیوگرافی پستان ماموگرام) سرطان دهانه رحم (آزمون پاپ ) سرطان پروستات (معاینه انگشتی و آزمون PSA ) سرطانهای روده بزرگ و مقعد (کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی) و ملانومای پوستی (معاینه بالینی پوست) عملی می باشد. علاوه بر تشخیص زودرس, درمانهای مناسب و قاطع نیز جزو پیشگیری مرحله دوم به حساب می آیند. درحال حاضر مجموعه ای از داروهای بسیار موثر بر ضد سرطان پستان (تاموکسیفن و هرسپتین) و سرطانهای روده بزرگ (آواستین) به بازار آمده اند و گروه بزرگ دیگری نیز در راه می باشند.  

پیشگیری مرحله سوم به معنای بازتوانی و مراقبتهای جنبی و حمایتی از بیماران سرطانی و خانواده آنها می باشد که از قسمتهای ضروری برنامه های مبارزه با سرطان می باشد

در حال حاضر بیماریهای سرطانی محدود به بعضی جوامع پیشرفته نبوده و در تمام جهان به صورت یک مشکل بهداشتی قابل توجه درآمده اند.

ترکیب نوعی سرطان در ایران در مقایسه با الگوهای موجود در کشورهای پیشرفته تفاوتهای چشمگیری دارد. به عنوان مثال, سرطان های معده و مری که شایع ترین سرطانها در ایران می باشند, در کشورهای دیگر در رده های بسیار پائین تری قرار دارند و از جمله در ایالات متحده جزو ده سرطان شایع نمی باشند.  

سرطان یک بیماری نیست بلکه مجموعه ای متجاوز از یکصد بیماری گوناگون می باشد که تنها نقطه مشترکشان رشد بی رویه و خارج از نظم یاخته های بدن می باشد.

هرچه بیماری در مراحل ابتدائی تری تشخیص داده شود درمان آن آسان تر بوده و خوش عاقبت تر است غالب بیماریهای سرطانی در مراحل اولیه فاقد علایم بالینی هستند و تنها در برنامه های غربالگری می توان از وجود آنها اطلاع پیدا کرد. یکی از راههای بسیار مؤثر برای مبارزه با بیماریهای سرطانی تنظیم برنامه های غربالگری ملی و آموزش همه جانبه آن به مردم و پزشکان می باشد تا هم پزشکان آن را به موقع توصیه واجراء نمایند و هم مردم آن را درخواست نمایند.

عوامل خطر (Risk factors) بیماریهای سرطانی را می توان به دو گروه کلی تقسیم کرد :
یکی عوامل مربوط به میزبان مثل سن, جنس و ساختار ژنتیکی.
 
دوم عوامل خطر شناخته شده محیطی را می توان در چند گروه عمده طبقه بندی کرده و مورد توجه قرار داد.   
۱-دخانیات : بدون تردید دخانیات به هر صورتی که مورد استفاده قرار گیرد, مهمترین عامل خطر محیطی برای ایجاد سرطانها و بسیاری از بیماریهای دیگر می باشد.
دود سیگار حاوی متجاوز از ۴۰۰ نوع ماده شیمیایی می باشد که حداقل ۰۴ مورد آن برای انسان و حیوان سمی بوده و می تواند سرطانزا باشند.  

۲- تغذیه و فعالیت بدنی : بعد از دخانیات, دومین گروه شناخته شده و پراهمیت در ایجاد بیماریهای سرطانی مسایل مربوط به تغذیه و فعالیت بدنی می باشند که بطور مشخص در افرادی که دخانیات مصرف نمی کنند و در مواجهه با دود سیگار قرار ندارند نقش اصلی  را در ایجاد سرطانها برعهده دارند. در زمینه تغذیه کاهش مصرف گوشت قرمز, گوشتهای خیلی چرب و فرآورده های گوشتی از قبیل کالباس و سوسیس و هم چنین افزایش مصرف سبزیجات تازه و میوه تاثیر قابل توجهی در کاهش سرطانها دارند. در زمینه فعالیتهای بدنی توصیه کلی این است که افراد روزانه بین ۰۳ تا ۵۴ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشند و علاوه بر این با تنظیم تغذیه وزن بدن خود را در حد مطلوب حفظ نمایند. حد مطلــوب وزن عبــــارت است از شاخص جرم بدن (Body Mass Index) کمتر از ۵۲ که از تقسیم وزن به کیلوگرم بر مجذور قد به متر به دست می آی

۳- ویروسها و سایر عوامل عفونی : سومین گروه از عوامل خطر محیطی برای ایجاد بعضی از بیماریهای سرطانی عوامل عفونی می باشند که رابطه علیتی برای تعدادی از آنها ثابت شده است.   
الف) ویروسهای هـپاتـیت نوع ب و ث (Hepatitis Viruses B & C ) و سرطان کبد :
  بهترین راه مبارزه با سرطان کبد مایه کوبی کودکان از بدو تولد با واکسن هپاتیت B می باشد
ب) ویروس های پاپلومای انسانـی (Human Papilloma Viruses). دوسویه آنها یعنی سویه های ۶۱ و ۸۱ شایع ترین شان بوده و آلودگی با آنها احتمال وقوع سرطان دهانه رحم در زنان را تا ۲۰۰ برابر افزایش می دهد
  مبارزه با این سرطان به طورکلی در حیطه تشخیص زودرس به وسیله آزمون پاپ (PAP test) قرار دارد.
 
واکسن برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم قابل استفاده است.


پ ) میکروب  هلیکوباکترپیلوری(Helicobacter – Pylori ) : آلودگی با این باکتری احتمال بروز سرطان معده را تا ۲۰۰ درصد افزایش می دهد.
ت ) ویروس کاهنده ایمنی انسانی (Human Immuno Defficiency Virus- HIV ): آلودگی با این ویروس علاوه بر ایجاد بیماری ایدز (AIDS) با بروز سرطان کاپوسی و لنفومای غیرهاچکینی نیز رابطه علیتی دارد
سایر عوامل بوجود می آیند که در راس آنها می توان از مواجهات حرفه ای با سموم و مواد شیمیایی و پرتوهای یونساز , درمان سرطانهای قبلی, و حتی مواجهه با حشره کشهای خانگی را  نام برد .
 
سرطان پستان  
معاینه فردی : هر بانوئی که به سن ۲۰ سالگی می رسد باید آموزش لازم برای معاینه پستانهای خود را دریافت و اهمیت آن را درک کند. این معاینات به تنهائی کافی نیستند و باید بوسیله پزشک متخصص تائید گردند.  
معاینات بالینی : هر بانوئی که بین سنین 20 تا 40 سالگی قرار دارد باید بطور منظم و حداقل هر   3 سال یکبار بوسیله پزشک متخصص موردمعاینه قرار گیرد.  
رادیوگرافی پستان (ماموگرافی) : هر بانوئی که به سن 40 سالگی می رسد باید حداقل هر دوسال یکبار یک رادیوگرافی غربالگری داشته باشد.  
 
سرطان روده بزرگ و آزمایش جستجوی خون در مدفوع : سالیانه  
مقعد : تمام افراد معاینه روده سیگموئید+: هر ۵ سال یکبار  معاینه روده بزرگ هر ده سال یکبار   
 
سرطان پروستات :  معاینه غده پروستات با انگشت و انجام آزمایش خون PSA  ب صورت سالیانه تا مردان ٥٠ ساله و بالاتر
سرطان دهانه رحم:  پاپ اسمیر حداکثر ۳ سال بعد از اولین تماس جنسی و در هر حال بعد از رسیدن به سن ۲۱ سالگی بصورت سالیانه.   
30 تا 70 سالگی : سالیانه . در مواردی که نتیجه ۳ آزمون متوالی منفی باشد می توان تناوب آن را به ۲ یا ۳ سال یکبار کاهش داد.  

بانوانی که به سن  70سالگی می ر سند و در 10 سال گذشته حداقل ۳ آزمون متوالی منفی داشته و هیچ آزمون مثبتی نداشته اند می توانند از آنجام آزمون خودداری کنند.  

آزمون پاپ در زنانی که جراحی رحم کرده و تمامی رحم و دهانه آن را خارج کرده اند ضرورتی ندارد.  
 
نشانه های هشداردهنده سرطان: سرطان ها نشانه های متفاوتی دارندکه به محل ضایعه مربوط است. به طورکل، در مواردی که با نشانه های هشداردهنده زیر در یک فرد رو به رو میشوید، به وجـود سرطان مشکوک شوید

کاهش وزن توجیه ناپذیر: کاهش بیش از10درصد وزن بدن طی شش ماه، مثال یک فرد 61 کیلویی طی 6 ماه بیش از 6 کیلوگرم وزن از دست بدهد و وزن او کمتر از 54 کیلوگرم برسد
. وجـود عفونت یا تب توجیه ناپذیر: افزایش دمای بـدن بیش از 38 درجــه سانتیگراد طـول بکشد و بررسیهای معمول، دلایل دیگر را نشان ندهند.

تغییر طولانی مدت اجابت مزاج (4 هفته): وجود این تغییر در افراد مسن یا وجود خون مخفی در مدفوع خطرناک است.
خونریزی و ترشح غیر طبیعی از مهبل (بـه غیراز خونریزی ماهیانه): باید به خونریزی ازمهبل در زنان به خصوص پس ازچهل سالگی و یائسگی توجه شود.
وجـود تـوده درپستان که درحـال رشد باشد یا طی دو دوره عادت ماهیانه متوالی ثابت بماند یا هر نوع ترشح و خونریزی از نوک پستان اهمیت دارد.
وجود غده های زیر پوست بدون درد و درحال رشد )بیش از 2 هفته): این عوامل ممکن است نشانه ای از لنفوم (سرطان غددلنفاوی) باشند.
زخم بهبود نیافته(طی سه ماه): به ویژه وجود این زخمها در نواحی در معرض نورخورشید یا در محل عفونتهای طولانی مدت یا سوختگی قدیمی حایز اهمیت است.
هرگونه تغییر در انـدازه، شکل، رنگ و... خالهای پوستی باید همواره مورد توجه باشد.
سرفه های طولانی مــدت با یا بــدون خلط خونی به خصوص وقتی این نشانه ها باکاهش وزن همراه باشد.
 به کاهش اشتها و سیری زودرس به همراه کاهش وزن نیز باید توجه شود.
 ناهنجاری بی دلیل درصدا نیز مهم است مثل گرفتگی صدا

سایر سرطانها : بعد از20 سالگی
در هنگام معاینات دوره ای (که بدون وجود هیچ علامت بالینی انجام می گیرد ) جستجو برای علائم اولیه سرطان در 20 سالگی به بعد  تیروئید, بیضه ها, تخمدان, غدد لنفاوی, محوطه دهانی و پوست باید بوسیله پزشک انجام شود و هم چنین باید آموزشهای لازم در زمینه استعمال دخانیات, حفاظت از نور خورشید, تغذیه صحیح, عوامل خطر سرطانهای شایع, رفتارهای جنسی وعوامل خطر محیط زیست و مواجهات حرفه ای به افراد عرضه شود.